Amasya, Karadeniz Bölgesi'nde Amasya ilinin merkezi olan kenttir.
| Ülke | Türkiye |
|---|---|
| İl | Amasya |
| Coğrafî bölge |
Orta Karadeniz |
| Yüzölçümü | |
| - Toplam |
1.729 km2 (667,6 mi2) |
| Rakım | 411 m (1.348 ft) |
|
Nüfus (2014) |
|
| - Toplam | 135,950 |
| - Kır | 37,015 |
| - Şehir | 98,935 |
| Zaman dilimi | DAZD (+2) |
| - Yaz (YSU) | DAYZD (+3) |
| Posta kodu | 05000 |
| İl alan kodu | 358 |
| İl plaka kodu | 05 |
Orta Karadeniz Bölümü'nde yer alır. Anadolu'nun eski yerleşim alanlarından biridir. Hititlerden başlayarak çeşitli uygarlıkların merkezi olmuştur. Kentin bilinen en eski adı, söylendiği biçimi ile günümüze kadar hiçbir değişikliğe uğramadan gelen Amasya’dır. Eski kayıtlarda ve buluntularda Amesseia - Amacia - Amaccia ismi okunmaktadır. Amasya isminin açık bir şekilde okunduğu, Pers,Pontos ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde ticarette kullanılan gümüş ve bronz sikkeler (paralar) üzerinde görmek mümkündür.
Bazı sikkeler üzerinde Amaccia veya Amacia isimlerine rastlanılmaktadır. Amasya’nın fethinden önce ve sonrasında da Türkler, Amasseia’yı veya Amaccia, Amacia Türkçede söylendiği gibi Amasya yapmışlardır.
Tahminen MÖ 60 ve MS 19. yıllarda Amasya'da doğduğu bilinen ve Coğrafya ilminin mucidi olarak tanınan Strabon, yazdığı ünlü coğrafya kitabında Amasya’dan Amasseia olarak söz etmektedir.
Tarihçe
Etimoloji
Strabon'a göre Amasya ismi, burada yaşamış olan bir Amazon kraliçesi olan Amasis'den gelmektedir. Bulunan Yunan ve Roma sikkelerinde görüldüğü üzere isim zamanla Αμάσεια, Amaseia, Amassia ve Amasia olarak değişmiş ve sonunda Türkler Amasya olarak adlandırmışlardır. Amasya'da bugüne kadar 19 farklı devletin yaşadığı söylenmektedir.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde birçok padişah Amasya'da dünyaya gelmiş ve şehzadelik yapmıştır. Bu sebeple Amasya'nın Osmanlı tarihi açısından da önemi büyüktür. I.Mehmet, II.Murat, Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim gibi padişahlar Amasya'da şehzadelik yapmışlardır. Özellikle 16.yüzyıla kadar olan dönemde birçok şehzade Amasyalı vali kızları ile evlenmiş, bunlardan çocuk sahibi olmuşlardır. Çelebi Mehmet'in eşi Kumru Hatun, II.Murat'ın eşi Yeni Hatun Amasyalılardır. Aynı zamanda Osmanlı'da 'Köprülüler Dönemi' olarak adlandırılan, sadrazamların otoritesinin arttığı dönemde gören alan Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, Köprülü Mehmed Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Köprülü Fazıl Mustafa Paşa, Merzifonlu Çalık Hacı Ali Paşa gibi sadrazamlar Amasya sınırları içinde dünyaya gelip yetişmişlerdir.
Milli Mücadelede Amasya
19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun'da başlayan Kurtuluş Savaşı'nın (Milli Mücadele)'nin ilk adımı, 12 Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal'in Amasya'ya gelmesiyle devam etmiştir.
Kurtuluş mücadelesinin planları hazırlanmış, Erzurum Kongresi ve Sivas kongresi 'nin toplanmasına burada karar verilmiş, 22 Haziran 1919 tarihinde yayınlanan "Amasya Genelgesi" ile "Milletin İstiklâlini Yine Milletin Azim ve Kararı Kurtaracaktır" denilerek Milli Mücadele burada fiiliyata geçirilmiştir. Bu itibarla, Amasya, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda da ilk önemli adımın atıldığı yer olmuştur.
Coğrafi Yapı
Amasya Coğrafi Yapısı
Amasya, Orta Karadeniz Bölümünün iç kesiminde 35° 00’ ve 36° 30’ Doğu Boylamları, 40° 15’ ve 41° 03’ Kuzey Enlemleri arasında yer alır.
Doğu' da Tokat İli' nin Erbaa İlçesi ve Yozgat İli; Kuzeyde Samsun İli'nin Çarşamba, Ladik, Havza ve Vezirköprü İlçeleri; batıda Çorum İli'nin Osmancık, İskilip ve Mecitözü İlçeleri; güney'de Tokat İli'nin Zile ve Turhal İlçeleri ile çevrilidir.
*YÜZÖLÇÜMÜ : 5.690 km2
*RAKIM : 412 m.
OVALAR
|
OVANIN ADI |
YERİ |
YÜZÖLÇÜMÜ (Km2) |
|
GELDİNGEN |
MERKEZ |
484 |
|
SULUOVA |
SULUOVA |
400 |
|
MERZİFON |
MERZİFON |
311 |
|
GÜMÜŞHACIKÖY |
GÜMÜŞHACIKÖY |
54 |
AKARSULAR
|
AKARSUNUN ADI |
İL SINIRLARI İÇİNDEKİ UZUNLUĞU (Km) |
|
|
YEŞİLIRMAK |
140 |
151,4 |
|
TERSAKAN |
37 |
6,92 |
|
ÇEKEREK |
45 |
25,6 |
|
DELİÇAY |
46 |
1,15 |
GÖLLER
İl'in tek Doğal Gölü, Taşova İlçesi sınırları içindek Borabay Gölü'dür. Gölü çevreleyen Orman,-çevreye, apayrı bir güzellik ve görünüm verir.
JEOLOJİK YAPI
Amasya İli arazisi Palaeozoik ve kısmen Mezozoik temel üzerinde yayılan daha genç formasyonlardan meydana gelmiştir. Zemin yapısı, Kalker yeşil kayalar ve yamaç molozları ile alüvyondan oluşmuştur.
Samsun çıkışı, Tersakan'ın doğu ve batısı ile Tokat çıkışında, zemin yapısı, Kireç Taşı'dır. Yapı'nın diğer bir özelliği de, Kalker Arazisi'nin geniş yer tutmasıdır.
JEOMORFOLOJİK ÖZELLİKLER:
Amasya ve çevresinin genel görünümünde, dağlar ve dağları derin bir şekilde yaran vadiler dikkati çeker. İl topraklarını bir uç ‘tan bir uca geçen Yeşilırmak Vadisi ve kolları boyunca, ovalar ve darboğazlar yer almaktadır.
İKLİM
Amasya, bulunduğu konum itibariyle bir geçiş iklimine sahiptir.
YILLIK ORTALAMA SICAKLIK: 13,3 C
YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARI: 451,1 mm.
ORTALAMA YAĞIŞLI GÜN SAYISI: 104
ORTALAMA AKTÜEL BASINÇ: 967,6 milibar
İL VE ÇEVRESİNİN COĞRAFİ DURUMU
Coğrafi Konum:
Karadeniz Bölgesi'nin Orta Karadeniz Bölümü ve Ülke toplam alanının % 07'sini kaplayan Amasya, 35°00', 36°30' doğu boylamları, 40 °15', 41°03' kuzey enlemleri arasında kalan 5690 km2'lik bir alana sahiptir. Doğuda Tokat, güneyde Tokat ve Yozgat, batıda Çorum, Kuzeyde Samsun illeriyle çevrilidir. İl'de merkez ile birlikte 6 ilçe, 22 belde ve 348 köy bulunmaktadır. 2000 Genel Nüfus Sayımına göre Amasya'nın toplam nüfusu 365 231,il merkezi ise 74.394'dür. Nüfus yoğunluğu km2'ye 64.18 kişidir. İl merkezinde rakım 411.69 metredir.
FİZİKSEL ÖZELLİKLER:
Yerşekilleri: İl'in yüzölçümü 5690 km2'dir. Ortalama rakamı 592 metredir. Başlıca dağlarının yüksekliği; Akdağ 2062m. Tavşan Dağı 1200m., İngöl Dağı 1884 m., Kosacık Tepesi 1200m. Kırklar Dağı 1910m., Karaman ve Lokman Dağı 800m., Ferhat Dağı 780m., 'dir.
Ovalar: Amasya, Yeşilırmak kolları, sulama amaçlı gölet ve barajları ile sulanan verimli ovalara sahiptir. Bunlardan başlıcaları şunlardır:
Geldingen 484 km2 470 m. Yüksekliğindedir.
Suluova 400 km2 151 m. Yüksekliğindedir.
Merzifon 311 km2 755 m. Yüksekliğindedir.
Gümüşhacıköy 54 km2 760 m. Yüksekliğindedir.
Akarsular: Amasya'nın en önemli akarsuyu Yeşilırmak'tır. Sivas'ın Köse Dağı'ndan doğar, İl arazisine güneyden girerek Kayabaşı mevkiinden 256 km. uzunluğundaki Yozgat topraklarından doğan Çekerek Çayı ile birleşir. Amasya'nın içinden geçerek Ladik Gölü'nden çıkan Ters akan çayı'nı alarak Samsun topraklarından Çarşamba'dan Karadeniz'e dökülür.
Göller: İl'in en önemli gölü il merkezine 63 km uzaklıkta Taşova ilçesi Göl beyli beldesine 1050 m. Rakımlı bir set gölü olan Bora Bay Gölü, 900x300m. Alan ve 30m. Derinliğine sahiptir. Tabiat harikası olan bu gölün etrafında dinlenme tesisleri bulunmaktadır.
Baraj ve Baraj Gölleri: Amasya İl sınırlarında büyük baraj yoktur. Ancak gölet ve sulama amaçlıları şunlardır:
Merkez: Ortaköy, Doğan tepe, Bağlıca
Gümüşhacıköy: Çiftli, İmdirler, Ayvalı
Hamamözü: Yeniköy
Merzifon : Ortaova, Çatalkaya, Alişar, Çobanören, Hırka, Kayadüzü, 100. Yıl, Çayırözü, Diphacı, Uzunyazı, Yeşilören, Şeyhyeni, Çavundur, Sarıbuğday, Paşa
Suluova : Kolay I, Kolay II, Oğulbağ, Bayırlı, Yedikır
Taşova : Uluköy, Kızgüldüren ve Kırkharman
Ormanlar: İlmerkezinin kuzey kesimlerinde Akdağ ve Kara Ömer Dağları bulunmaktadır. Bu dağlarda 600 metreden başlayan ve 1200 metreye kadar devam eden yüksekliklerde; kızılçam, meşe, karaçam, kayın ve ardıç gibi ağaç türleri bulunmaktadır.
İKLİM:
Karadeniz iklimi ile kara iklimi arasında bir geçiş iklim hüküm sürer. Yazları kara iklimi kadar kurak, Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Kışları ise karadeniz iklimi kadar ılıman, kara iklimi kadar sert değildir.
İklim
İlde Karadeniz iklimi - kara iklimi arasında bir geçiş iklimi hüküm sürer. Yazları kara iklimi kadar kurak, Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Kışları ise Karadeniz iklimi kadar ılıman, kara iklimi kadar sert değildir. Ayrıca Yeşilırmak ve vadinin verdiği yumuşatıcı etki de yadsınamaz boyuttadır. Kış mevsiminde vadinin verdiği özellikten dolayı yükseklerde kar olsa bile şehir merkezinde kar etkisizdir.
NÜFUS:
|
Yıl |
Toplam |
Şehir |
Kır |
|---|---|---|---|
|
1965 |
93.718 |
34.168 |
59.550 |
|
1970 |
98.276 |
36.646 |
61.630 |
|
1975 |
102.125 |
41.496 |
60.629 |
|
1980 |
113.671 |
48.066 |
65.605 |
|
1985 |
120.607 |
53.431 |
67.176 |
|
1990 |
121.082 |
57.288 |
63.794 |
|
2000 |
133.207 |
74.393 |
58.814 |
|
2007 |
132.646 |
85.851 |
46.795 |
|
2008 |
128.703 |
82.200 |
46.503 |
|
2009 |
132.010 |
86.667 |
45.343 |
|
2010 |
143.635 |
99.905 |
43.730 |
|
2011 |
133.158 |
90.665 |
42.493 |
|
2012 |
133.133 |
91.874 |
41.259 |
|
2013 |
134.434 |
96.220 |
38.214 |
|
2014 |
135.950 |
98.935 |
37.015 |
